Tiểu sử
 Hoàng Văn Thụ là người dân tộc
Tày, sinh năm 1906 tại xóm Lạc Phạn, xã Nhân Lý (nay là xã Hoàng Văn Thụ),
châu Điềm He, huyện Văn Uyên (nay là huyện Văn Lãng) tỉnh Lạng Sơn, Việt Nam.
Thoát ly theo cách mạng
Theo tài liệu của Ban nghiên cứu
lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, Hoàng Văn Thụ đã được học cả chữ Hán và chữ
quốc ngữ từ nhỏ. Năm 14 tuổi (1920), sau học đậu sơ học yếu lược[2] ông
ra thị xã Lạng Sơn học tiếp.
Tại đây, Hoàng Văn Thụ đã gặp và
kết bạn với Hoàng Đình Dong (Roong, Gioong) và Lương Văn Chi, những người trở
thành bạn hoạt động cách mạng của ông sau này.
Năm 1926, sau lễ truy điệu nhà yêu
nước Phan Chu Trinh, ông đã cùng Lương Văn Chi thành lập nhóm thanh niên yêu
nước ở Lạng Sơn. Cuối năm 1927, ông cùng Lương Văn Chi sang Bản Đáy (Quảng
Tây, Trung Quốc) là nơi Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội đang tổ
chức các lớp huấn luyện chính trị. Nhưng khi ông vừa tới nơi thì bị đặc vụ
vây bắt. Ông chạy thoát về Long châu, trải qua nhiều khó khăn gian khổ để
kiếm sống và hoạt động, có lần phải đóng làm người "bán thuốc cao"
và thậm chí phải đi xin ăn, nhưng ông vẫn không nản chí.
Gây dựng cơ sở trong nước từ nước ngoài
Năm 1930, ông được người quen giới
thiệu vào học thợ và làm việc tại xưởng cơ khí Nam Hưng, một xí nghiệp do một
số nhà cách mạng Việt Nam lập ra, làm cơ sở liên lạc, nơi hội họp đồng thời
là cơ sở hoạt động kinh tế để lấy kinh phí hoạt động. Tại đây Chi bộ Đông
Dương cộng sản đảng gồm ba người: Hoàng Văn Thụ, Hoàng Đình Roong và Hoàng
Vĩnh Tuy đã được thành lập, Hoàng Đình Roong làm bí thư chi bộ. Từ chi bộ ba
người đã trở thành Ban liên tỉnh uỷ Cao - Lạng (Cao Bằng - Lạng Sơn). Hoàng
Văn Thụ được phân công phụ trách Lạng Sơn. Ông rời xưởng Nam Hưng về Long
Châu, gây dựng cơ sở ở Lũng Nghìu làm nơi liên lạc với những người cách mạng
ở Việt Nam.
Năm 1930, ông gây dựng được 3 tổ
quần chúng tại các xóm Ma Mèo, Tà Lài (huyện Văn Uyên), tới năm 1931 mở rộng
ra các địa phương Khơ Đa, Na Sầm, Đồng Đăng, Kỳ Lừa, Thất Khê và tới năm 1932
mở rộng tới xã Nhân Lý quê ông. Khi vận động được người nào, ông thường tập
hợp tại hang Áng Cúm (gần Lũng Nghìu) để huấn luyện rồi giao nhiệm vụ trở về
phát triển tổ chức trong nước.
Nhận chỉ thị của Quốc tế Cộng sản,
năm 1932, Lê Hồng Phong về nước hoạt động. Về tới Long châu, Lê Hồng Phong
bắt liên lạc với Ban liên lạc tỉnh uỷ Cao - Lạng và đã gặp ông. Ông được Lê
Hồng Phong giúp đỡ học tập chủ nghĩa Marx – Lenin và làm trợ bút cho tờ báo
Châu Giang để học thêm tiếng Hán. Nhờ vốn tiếng Hán, ông đã tiếp cận với nhiều
trước tác của Mao Trạch Đông. Từ khi Ban chỉ huy hải ngoại thành lập, ông trở
thành người giúp việc tích cực của ban này và chắp nối với các cơ sở trong
nước.
Cuối năm 1934, Hoàng Văn Thụ cùng
các đảng viên trong Ban liên tỉnh uỷ lâm thời họp và được đề cử đại biểu đi
dự đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng cộng sản Đông Dương. Năm 1935, sau khi
dự đại hội, ông được cử về nước hoạt động.
Bí thư xứ ủy Bắc Kỳ
Hoàng Văn Thụ trở về Việt Bắc làm
chủ bút báo "Tranh đấu" ở miền thượng du. Sau đó ông gây dựng cơ sở
đảng ở Vũ Nhai, Bắc Sơn. Chi bộ ghép được thành lập, trong đó có Chu Văn Tấn
và Nông Văn Cún là những người chỉ huy khởi nghĩa Bắc Sơn sau này.
Thời kỳ 1936-1939, thời kỳ Mặt
trận dân chủ Đông Dương, còn gọi là thời kỳ Bình dân, sau một thời gian sang
Trung Quốc để in văn kiện đại hội Đảng gửi về nước, tháng 2 năm 1937, ông về
Cao Bằng lãnh đạo phong trào bình dân và viết báo Lao động. Sau đó, vì bị
người Pháp theo dõi gắt gao, ông trốn sang Hương Cảng.
Giữa năm 1938, ông được Lê Hồng
Phong giao nhiệm vụ về gặp Xứ uỷ Bắc Kỳ tại Hà Nội để truyền đạt chủ
trương thành lập Mặt trận Dân chủ
chống phát xít ở Đông Dương. Sau đó Hoàng Văn Thụ được bầu vào Ban thường vụ
Xứ uỷ Bắc Kỳ, cùng với Trường Chinh và Hoàng Quốc Việt, Bí thư Liên xứ uỷ Bắc
Trung kỳ giai đoạn này là Hoàng Văn Nọn tức Hoàng Tú Hữu[3]. Sau
đó ông lại được cử ra Hòn Gai, Uông Bí để củng cố cơ sở Đảng.
Đầu năm 1939, ông dự hội nghị Xứ
uỷ mở rộng do Tổng bí thư Nguyễn Văn Cừ triệu tập ở Vạn Phúc (Hà Đông) và
được cử làm Bí thư Xứ uỷ Bắc Kỳ. Thời gian hoạt động ở Hà Đông, cơ quan Xứ uỷ
bị người Pháp theo dõi, khủng bố ráo riết. Để tránh bị lộ, ông thường xuyên
phải cải trang và di chuyển, đi ở nhờ trong nhiều nhà dân và vận động được
nhiều người tham gia, ủng hộ cách mạng. Nhiều người biết đến ông với những
cái tên như "đồng chí Bảy", "anh Lý".
Ngoài công việc Xứ uỷ, ông còn
được giao trực tiếp phụ trách Thành uỷ Hà Nội. Do bị nội phản, Thành uỷ luôn
bị phá. Từ năm 1939 đến 1943, ông đã 10 lần khôi phục lại Thành uỷ Hà Nội.
Tháng 11 năm 1940, tại Hội nghị
Trung ương Đảng cộng sản Đông Dương lần thứ 7 diễn ra tại làng Đình Bảng, Từ
Sơn, Bắc Ninh, ông cùng Trường Chinh và Hoàng Quốc Việt được bầu là Uỷ viên
thường vụ Trung ương Đảng, Trường Chinh làm quyền Tổng Bí thư.
Chiến tranh thế giới lần thứ hai
nổ ra, thực dân Pháp ở Đông Dương tăng cường đàn áp. Hàng ngàn đảng viên đảng
Cộng sản bị bắt giam. Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương rút vào hoạt động
bí mật, ông cùng Trường Chinh phải lặn lội đi nhiều tỉnh để chắp nối trong
cảnh vô cùng thiếu thốn và gian khổ.
Phát xít Nhật đem quân tràn vào
Đông Dương. Cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn nổ ra, dẫn đến việc thành lập Cứu
quốc quân do Chu Văn Tấn chỉ huy. Ông cùng Trường Chinh và Trần Đăng
Ninh đã kịp thời lên Lạng Sơn chỉ đạo để Cứu quốc quân, lúc đó
chưa đủ mạnh, rút vào bí mật, để bảo toàn lực lượng.
Đầu năm 1941, ông được cử sang
Tịnh Tây (Trung Quốc) dự đại hội đoàn thể cách mạng Việt Nam để bàn việc
thống nhất các lực lượng cách mạng trong và ngoài nước. Ông đã gặp Nguyễn Ái
Quốc và nhận trách nhiệm cùng tỉnh uỷ Cao Bằng đón Nguyễn Ái Quốc về nước.
Sau đó ông nhận lệnh của Trường
Chinh sang Quảng Tây đón Nguyễn Ái Quốc, nhưng chuyến đi đó chưa đón được.
Tháng 4 năm 1941, Nguyễn Ái Quốc từ Vân Nam qua Quảng Tây về Cao Bằng, ở tại
hang Pắc Pó, nơi có dòng suối mà tiếng địa phương gọi là Khuổi Nậm.
Hoàng Văn Thụ cùng Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt, Chu Văn Tấn từ Việt Nam
sang Long Châu (Quảng Tây, Trung Quốc) rồi đi vòng về Cao Bằng. Tại Pắc Bó,
tháng 5 năm 1941, ông cùng đoàn đại biểu Xứ uỷ Bắc Kỳ dự hội nghị trung ương
lần thứ VIII và được cử vào Ban thường vụ Trung ương Đảng. Đại hội thành lập
Việt Nam cách mạng đồng minh (Việt Minh) đã cử ông vào Lâm thời Tổng bộ Việt
Minh. Ông được phân công là Thường vụ trung ương phụ trách binh vận.
Mặt trận Việt Minh ra đời, phong
trào chống Pháp-Nhật lên cao. Đảng Cộng sản Đông Dương một mặt xây dựng căn
cứ ở Việt Bắc, mặt khác đẩy mạnh phong trào ở các tỉnh. Ban Thường vụ đặt cơ
quan bí mật ngay tại quận 5 Hà Nội. Hoàng Văn Thụ thường cùng ở với Tổng bí
thư Trường Chinh. Ông tích cực hoạt động binh vận (vận động binh lính địch) ở
Hà Nội. Trong khi đang vận động các binh lính, do bị chỉ điểm, ông bị bắt
tháng 8 năm 1943 tại ngõ Nam Diệm khu Tám Mái.
Trong lao ngục
Trong nhà lao thực dân Pháp, ông
truyền thụ nhiều lý luận cách mạng và nêu cao tinh thần bất khuất cho các
đồng đội trong ngục. Ông mở cuộc tranh luận với các thủ lĩnh Đảng Đại Việt
làm họ thấy chủ trương đúng đắn của Mặt trận dân tộc thống nhất chống
Pháp-Nhật do Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo. Ông tranh thủ cảm hoá các
giám ngục, binh lính trông tù, nhiều người trong tù rất kính phục ông.
Hoàng Văn Thụ bị nhiều trận tra
tấn rất nặng. Theo tài liệu của Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Cộng sản Việt
Nam, ông bị hơn 20 trận tra tấn, nhiều trận kéo dài từ 9 giờ đêm tới 3 giờ
sáng. Tuy nhiên, thực dân Pháp không thể khuất phục được ông. Trong thời gian
chịu đòn tra tấn, ông vẫn ôn tồn thuyết phục, tuyên truyền cho sự hợp tác
giữa những người Pháp và ngưòi Đông Dương trong việc chống lại phát xít Nhật.
Tháng 1 năm 1944, ông bị kết án tử
hình.
Ra pháp Trường
Sáng ngày 24 tháng 5 năm 1944,
thực dân Pháp mang ông ra xử bắn. Ông ung dung ra pháp trường Tương Mai. Khi
giám thị hỏi ông có cần bịt mắt hay không, ông trả lời không cần.
Quan toà hỏi ông có cần nói lời
cuối cùng, ông nói:
"Trong cuộc đấu tranh sinh tử, giữa chúng tôi, những
người mất nước và các ông, những kẻ cướp nước, sự hy sinh của những người như
tôi là một sự dĩ nhiên. Chỉ biết rằng cuối cùng chúng tôi sẽ thắng"
Cha cố hỏi ông có cần rửa tội hay
không, ông đáp:
"Cảm ơn ông, tôi không có tội gì. Nếu yêu nước, cứu
nước là có tội thì những người Pháp hiện giờ đang đấu tranh chống phát xít
Đức bên nước ông đều là có tội cả. Ông hãy về hỏi xem họ có tội không?"
6 giờ sáng, ông bị đưa đi bắn. Năm
đó ông 38 tuổi.
Nhắn bạn
Trước khi bị địch bắn, Hoàng Văn
Thụ đã viết một bài thơ tuyệt mệnh gửi ra ngoài nhà tù cho các đồng chí của
mình, mà có người cho rằng ông nhắn tới bà Hoàng Ngân, nằm ở sà lim cạnh
phòng ông. Đó là bài thơ Nhắn bạn bất hủ:
Việc nước xưa nay có bại thành,
Miễn sao giữ được chọn thanh danh,
Phục thù, chí lớn không hề nản,
Ngọc nát còn hơn giữ ngói lành.
Thân dẫu lao tù lâm cảnh hiểm,
Chí còn theo rõi buổi tung hoành.
Hỡi bạn gần xa đang chiến đấu,
Trước sau xin giữ tấm lòng thành!
Tưởng nhớ
Đời chiến đấu của Hoàng Văn Thụ
không dài nhưng rất nhiều ý nghĩa. Trên bảng ghi công Tổng khởi nghĩa tháng
Tám 1945 có tên Hoàng Văn Thụ. Các thế hệ Việt Nam luôn ghi nhớ tấm
gương hy sinh và cuộc đời chiến đấu của ông cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Hoàng Văn Thụ được truy tặng danh
hiệu anh hùng, liệt sĩ. Phần mộ của ông tại Tương Mai, từ sau ngày giải phóng
Thủ đô, 10-10-1954, được xây cất đẹp đẽ, sau đó được đưa về nghĩa trang Mai
Dịch. Ở Tương Mai, nơi ông bị bắn cũng có một nấm mộ và một tượng đài trong
tư thế hiên ngang trước quân thù, dũng cảm hy sinh vì tự do cho nhân dân, vì
độc lập của Tổ quốc.
Xã Nhân Lý quê hương ông được
đổi mang tên ông.
|
